İnsan Hakları İzleme Örgütü yayınladığı son raporda, Türkiye’nin on binlerce Afgan’ı İran’la olan kara sınırında “düzenli olarak geri ittiğini” veya uluslararası koruma taleplerini “çok az inceleyerek veya hiç incelemeden” reddederek bu kişileri doğrudan Afganistan’a sınır dışı ettiğini açıkladı.

Örgüt ayrıca, Türkiye’deki Afganların uluslararası koruma için kayıt yaptırmalarının engellendiğini ve sınır dışı edilmekle karşı karşıya olanlara sığınma talebinde bulunma fırsatı verilmediğini de tespit etti.

“TÜRKİYE AFGANLARA MÜLTECİLİK BAŞVURUSU HAKKI TANIMALI”
“Türkiye, Afganların sınırlarından düzenli olarak geri gönderilmesine derhal son vermeli ve sınır dışı edilmekle karşı karşıya olan tüm Afganlara mültecilik başvurusunda bulunma fırsatı vermeli” diyen İnsan Hakları İzleme Örgütü Mülteci ve Göçmen Hakları Direktörü Bill Frelick, “Türkiye dünyada en fazla mülteciye ev sahipliği yapan ülke olarak haklı bir uluslararası takdir ve destek kazanmış olsa da, aynı anda çok sayıda Afgan’ı sınırlarından geri itiyor ya da uluslararası koruma taleplerini çok az inceleyerek veya hiç incelemeden Afganistan’a sınır dışı ediyor” dedi.

Örgüt bu konuya ek olarak, Türk makamlarının sığınma hakkına erişimi engellediği, mülteci gibi görünen kişileri zorla geri gönderdiği ve göçmenlere ve uluslararası koruma arayan kişilere karşı başka ihlallerde bulunduğu için, Türkiye’nin AB hukukunun Sığınma Prosedürleri Yönergesi’nin 38. Maddesi kapsamında öngördüğü güvenli üçüncü ülke kriterlerini karşılamadığını da ileri sürüyor.

Frelick, “AB’nin Türkiye’ye verdiği göç yönetimi desteği, bu desteğin insanların sığınma talep etme haklarının engellenmesine ya da hayatlarının veya özgürlüklerinin tehdit altında olacağı yerlere geri gönderilmelerine katkıda bulunmayacağına dair kanıtlanmış güvencelere bağlı kılınmalıdır” diyerek Avrupa Birliği ülkelerinin Türkiye’nin kendileri için güvenli bir üçüncü ülke olacağı gerekçesiyle Afganların veya diğer ülke vatandaşlarının sığınma hakkına erişimini engellememesi gerektiğinin de altını çizdi.

“TÜRK SINIR YETKİLİLERİ BAZEN ÜZERİMİZE ATEŞ AÇTI”
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün görüştüğü 68 Afgan’dan 38’i Ocak 2021 ile Nisan 2022 arasında 114 geri itme vakası dile getirdi. Aileleri olmadan seyahat eden erkek ve erkek çocukların tamamı, Türk yetkililerin kendilerini ve yanlarındaki diğer kişileri “dövdüğünü veya başka şekillerde istismar ettiğini” bizzat yaşadığını veya buna tanık olduğunu kaydediyor. Birçoğu ayrıca, sınıra yaklaşırken veya sınırı geçmeye çalışırken Türk sınır yetkililerinin “kendilerine doğru, bazen de üzerlerine” ateş ettiğini söyledi.

“Onlara gazeteci olduğumu, hayatımın risk altında olduğunu ve Türkiye’de kalmak değil Avrupa’ya gitmek istediğimi söyledim ama beni dinlemediler” diyen Paktia Vilayeti’nden 25 yaşındaki bir gazeteci, Taliban’ın Afganistan’ı ele geçirmesinden kısa bir süre sonra, 30 Ağustos 2021’de yaşadığı geri itme deneyimini hatırlıyor. “Bizi coplarla ve inşaatlarda kullanılan türden demir sopalarla dövdüler” diyen gazeteci, Türk sınır güçlerinin diğer tarafta İranlı yetkililerin olup olmadığını görmek için beklediklerini ve ardından kendisini ve 29 kişiyi sınırdan geri ittiklerini ifade etti.

“TALEPLER TÜRK YETKİLİLERCE KABUL EDİLMİYOR”
Örgütün görüştüğü Türkiye’ye gelen Afgan erkekler, İl Göç İdaresi Müdürlüklerine uluslararası koruma başvurusunda bulunamadıklarını söylüyor. Kendilerini kadın ya da çocuklardan oluşan bir aile grubunun parçası olarak gösteremeyen erkeklere ofislerin kapalı olduğunu belirten bu kişiler, Afgan erkeklerin başvurularının kabul edilmediğini ya da aylar sonrasına randevu verildiğini fakat randevu sırasında da yine kayıt yaptıramadıklarını belirtiyorlar.

Şubat 2022’de İçişleri Bakan Yardımcısı İsmail Çataklı, Ankara, İstanbul ve diğer 14 ilde uluslararası koruma kayıtlarının kabul edilmeyeceğini ve nüfusunun yüzde 25’i veya daha fazlası yabancı olan hiçbir mahallede yabancılardan ikamet izni kaydı alınmayacağını söyledi.

Haziran ayında İçişleri Bakanı Süleyman Soylu da 1 Temmuz’dan itibaren bu oranın yüzde 20’ye düşürüleceğini ve bin 200 mahallenin kayıtlara kapatılacağını açıkladı.

20 Ekim 2022 itibariyle, Türkiye İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı, 2022 yılında çoğu Afgan olmak üzere 238 bin 448 kişiyi “Türkiye’ye girişi engellenen düzensiz göçmen” olarak bildirdi.

Türkiye, 2022’nin ilk sekiz ayında 44 bin 768 Afgan’ı hava yoluyla Kabil’e sınır dışı ettiğini açıklarken bu rakam 2021’in ilk sekiz ayına göre yüzde 150’lik bir artış anlamına geliyor.

Türkiye, 3,6 milyonu geçici koruma sağlanan Suriyeli ve 320 bini Afgan olmak üzere, tahminen 3,9 milyon kişiyle dünyada en fazla mülteciye ev sahipliği yapan ülke konumunda.