KKTC 1985 Anayasası o günün koşullarında Türkiye’ye kıyasla demokratik bile bulunsa oraya konulan bir madde ile aslında tüm demokratik teamüller askıya alındı. Türkiye Kıbrıs’taki varlığını garanti altına almak için KKTC Anayasasına “Savunma ve İşbirliği” başlığı altında Geçici 10’uncu maddeyi ekledi. Bu şekilde güvenlik ve savunmayı içeren 117’inci maddenin uygulanması “geçici bir süre için” Geçici 10’uncu madde ile askıya alındı. Bu sayede Kıbrıslı Türklerin demokratikleşmesi, sivilleşmesi ve kendi kendini yönetmesi engellendi.
Dönemin Anayasa Komisyonunda bulunan İsmail Bozkurt ile yaşananları, maddenin nelere mal olduğunu ve yapılması gerekenleri konuştuk.
GEÇİCİ 10. MADDE NEDİR?
Geçici 10. Madde, KKTC Anayasası’nın Yedinci Kısım başlığı altında yer alan on üç geçici maddeden biri, adından da anlaşılacağı gibi geçici maddelerin 10’uncusudur.
Konuyu iyice anlamak için “Yurt Savunması ve Silahlı Kuvvetlerin Kuruluşu” başlıklı 117’nci maddeye bakmak gerekir. Bu madde şöyledir:
“(1) Yurt savunması, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetlerince sağlanır.
(2) Yurdun güvenliğinin sağlanmasından ve silahlı kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Cumhuriyet Meclisine karşı Bakanlar Kurulu sorumludur.
(3) Silahlı Kuvvetler Komutanı, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı adına yerine getirir.
(4) Silahlı Kuvvetler Komutanı, Savunma Bakanının önerisi ve Bakanlar Kurulunun kararı izlerine, Cumhurbaşkanınca atanır.
(5) Savunma Bakanlığına bağlı silahlı kuvvetlerin ve bağlı komutanlıkların kuruluşu, görev, yetki ve sorumlulukları yasa ile düzenlenir.”
Konumuz olan “Savunma ve İşbirliği” başlıklı Geçici 10’uncu madde ise şöyledir:
“Kıbrıs Türk halkının savunması ve iç güvenliği ile milletlerarası durum gerektirdiği sürece bu Anayasanın 117. maddesinde yer alan kurallar yürürlüğe girmez. Anayasa yürürlüğe girdiği tarihte dış ve iç güvenliğin sağlanmasında kullanılan bütün kuvvetlerle, bunlara ilişkin olarak uygulamada olan usul ve hükümlerin ve bu konularda kabul edilmiş ve edilecek işbirliği esaslarının uygulanmasına devam olunur.”
Açıkça görüldüğü gibi Geçici 10’uncu madde, geçici bir süre için 117’nci maddenin uygulanmasını belirli koşullara bağlar.
GÜNDEME GETİREN DENKTAŞ
KKTC 1985 Anayasası için, Meclis’in Anayasa Komisyonu önüne bir anayasa taslağı konmadı. Taslağı, 1975 KTFD Anayasası’nı baz alarak Anayasa Komitesi yaptı. 117’nci maddeyi koyan bu Komite’dir. Madde Meclis Genel kurulu tarafından da onaylanmıştır.
117’nci maddenin ayırımına sonradan varıldı sanırım. Formül olarak da Geçici 10’uncu madde ile geçici bir süre (Kıbrıs Türk halkının savunması ve iç güvenliği ile milletlerarası durum gerektirdiği sürece) bertaraf edilmesi hedeflendi. Geçici 10’uncu maddeyi gündeme getiren Rauf Denktaş, takip edip çıkmasını sağlayan zamanın yürütmesidir.
POLİS KONUSUNDA SORUMLULAR HÜKÜMETLERDİR
117’nci madde, güvenlik-savunma konularını Anayasa’nın öngördüğü parlamenter sistem içinde ele alır. Geçici Madde bunu erteledi. Bu ertelemenin özü demokratikleşme ve sivilleşme ile ilgili ve elbette ki doğrudan Kıbrıs Sorunu ile bağlantılıdır.
Bir hususa açıklık getirmek gerekir. Bu maddenin iç güvenlikle yani polisle ilgisi yoktur. Meclis tutanaklarında bu maddeyi getirenlerin buna yönelik beyanları da vardır. Kaldı ki polis yasasında zaman zaman düzenlemeler de yapıldı. Eğer bu konuda yeterli düzenleme yapılmadıysa bunun sorumluları hükümetler ve Meclis yani siyaset kurumudur.
GEÇİCİ 10’UNCU MADDENİN KENDİLİĞİNDEN YÜRÜRLÜKTEN KALKMASI SÖZ KONUSU DEĞİLDİR
Anayasalara konan geçici maddeler, genellikle kendiliğinden yürürlükten kalkarlar. Geçici olarak düzenlenen konu ortadan kalkınca geçici kuralın zaten anlamı kalmaz.
Birkaç örnek vereyim: “Cumhuriyet Meclisi Seçimleri” başlıklı 5. Geçici Madde Cumhuriyet Meclisi seçimi yapılınca; “Cumhurbaşkanının Seçimi ve Eski Cumhurbaşkanının Görevinin Sona Ermesi” başlıklı 6. Geçici Madde ilk Cumhurbaşkanlığı seçimi gerçekleşince; “Kurucu Meclisin Hukuki Varlığının Sona Ermesi” başlıklı 7. Geçici Madde Cumhuriyet Meclisinin toplanmasıyla yürürlükten kalktı.
Geçici 10’uncu maddenin kendiliğinden yürürlükten kalkması söz konusu değildir ve iki şekilde kaldırılabilir:
(1) Cumhuriyet Meclisi, “Kıbrıs Türk halkının savunması ve iç güvenliği ile milletlerarası durumun Geçici 10’uncu maddeyi artık gerektirmediğine karar verir.
(2) Anayasa’nın Geçici 10’uncu maddesini yürürlükten kaldıracak anayasa değişikliği yapılır ki bunun için Meclis’in üçte iki çoğunluğu ve halkın halkoylaması ile bunu onaylaması gerekmektedir.
Geçici 10. Madde kalktığı anda 117’nci madde yürürlüğe girecektir. Eğer 117’nci madde istenmiyorsa, ayrıca yürürlükten kaldırılması gerekir ki Meclis’in 2/3 çoğunlukla karar vermesi, ek olarak halkoylaması ile halkın onayı şarttır.
Benim görüşüme göre bu konu anayasal değişiklikle çözülemez çünkü iki kez bunun için halkoylaması yapıldı ve ikisi de reddedildi. Meclis bir üçüncü reddi göze alamaz sanırım. Kaldı ki Meclis’te bu konuda 2/3 çoğunluk sağlanması pek kolay değil! Geriye Meclis’in karar vermesi kalır. Aslında bu konuda Meclis’te olabildiğince uzlaşma sağlanarak karar verilmesi en iyisidir ama bu Meclis’te bu olur mu emin değilim. Erken seçim sonrasında ise nasıl bir Meclis olur, kestirmek kolay değil!